ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟ Λ. ΣΤΥΡΩΝ & ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ
ΣΤΟΥΣ ΛΟΦΟΥΣ ΝΗΜΠΟΡΙΟΥ & ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Την Κυριακή 10 Απριλίου ο Σύλλογος μας από κοινού με κάτοικους και φορείς της Εύβοιας, αλλά και με συλλόγους εργαζομένων του Υπουργείου Πολιτισμού, διοργανώνει συγκέντρωση ενάντια στην επικείμενη τοποθέτηση ανεμογεννητριών στην περιοχή μας, καθώς και οδοιπορικό στα Ρωμαϊκά λατομεία
του Νημποριού και στον λόφο του Αγίου Νικολάου.
Ακολουθεί μία αναλυτική περιγραφή των θέσεων στις οποίες θα γίνει περιήγηση,
από τον αρχαιολόγο Κώστα Νικολάου.
——————
Ρωμαϊκά λατομεία στον λόφο «Πυργάρι» Νημποριού Στύρων (1ο ΓΚΡΟΥΠ)
Ξενάγηση: Νικολάου Κωνσταντίνος, Αρχαιολόγος ΙΔΟΧ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων.
Το οδοιπορικό θα γίνει από σχετικά ομαλό μονοπάτι το οποίο ξεκινάει από τον επαρχιακό δρόμο Κάψαλα- Νημποριό και οδηγεί στα μεγάλα λατομικά συγκροτήματα στην ομώνυμη θέση. Διάρκεια οδοιπορικού 3.00 ώρες (με επιστροφή). Οι επισκέπτες πρέπει να φορούν καπέλο, μακρύ παντελόνι και κλειστά παπούτσια. Απαραίτητο είναι να έχουν μαζί τους αντηλιακό, αρκετό νερό και κάποιο σνακ.
Τόσο στον λόφο «Πυργάρι» Νημποριού Στύρων, όσο και στον λόφο του «Αγ. Νικολάου» και «Πόρτο Λάφια» Στύρων – σε μια μεγάλη έκταση, εντοπίζονται αναρίθμητες ομάδες Ρωμαϊκών/Αυτοκρατορικών λατομείων. Πολλοί από τους αρχαίους συγγραφείς έχουν γράψει για μάρμαρα και λατομεία, ο Στράβωνας, ο Πλίνιος, ο Θεόφραστος, ο Παυσανίας κ.α. ενώ τα λατομεία αυτά είναι γνωστά από τους περιηγητές της Εύβοιας, ήδη από τον 18ο αιώνα, αλλά και μελετητές όπως ο Ι. Παπαγεωργάκης, Τ. Ζάππας, Α. Λαμπράκη, D. Vanhove κ.α.
Τα λατομεία στον λόφο «Πυργάρι» Νημποριού καταλαμβάνουν μια μεγάλη έκταση του λόφου, από την κορυφή μέχρι το παραλιακό μέτωπο. Έχουν εντοπιστεί περισσότερες από 7 ομάδες λατομικών μετώπων και αναρίθμητα μεμονωμένα μέτωπα. Στην περιήγηση- οδοιπορικό, από το πεζοπορικό μονοπάτι, θα επισκεφτούμε το μεγαλύτερο και εντυπωσιακότερο λατομικό συγκρότημα που δεσπόζει στην κορυφή του λόφου. Στο συγκεκριμένο λατομικό συγκρότημα διατηρούνται σε άριστη κατάσταση τα λατομικά μέτωπα, κίονες και κυβόλιθοι, σωροί από λατύπες, αναθηματική κόγχη κ.α., ενώ από αυτή τη θέση διακρίνονται οι οδοί καταβίβασης που οδηγούσαν στον όρμο του Νημποριού, ο σημερινός οικισμός, αλλά και το νεώτερο λατομικό συγκρότημα της ΜΑΡΜΟΡ που γειτνιάζει με το ρωμαϊκό.
Κάθε συγκρότημα λατομείων αριθμεί περίπου 15 με 20 μέτωπα, που ορισμένα φτάνουν σε ύψος και τα 20 μέτρα περίπου. Στα μέτωπα διακρίνονται τα ίχνη κατεργασίας, τεράστιοι σωροί από λατύπες, δρόμοι λιθόστρωτοι και λαξευμένοι στον βράχο, κυβόλιθοι, λαξευμένες λεκάνες για το πλύσιμο των σιδερένιων εργαλείων, επιγραφές κ.α. ενώ εντυπωσιάζουν με το μέγεθος τους αρκετοί ημίεργοι ή κατεστραμμένοι μονολιθικοί κίονες, ορισμένοι ενεπίγραφοι στη βάση τους, όπως αυτοί που εκτίθενται στον προαύλιο χώρο του Γιοκαλείου ιδρύματος, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καρύστου και προέρχονται από τα λατομεία στη θέση «Νημποριό» των Στύρων.
Η Στυρία ή Καρυστία λίθος (cipollino, από τη σύσταση του που θυμίζει κρεμμυδάκι) εξαγόταν υπό τη μορφή κιόνων, πεσσών και κυβολίθων σε όλα τα σημεία της ισχυρής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, στην Ιταλική χερσόνησο, στη Μικρά Ασία και σε πολλά αστικά κέντρα σε όλη την έκταση της Μεσογείου. Κίονες από Στυρία λίθο απαντούν στη βιβλιοθήκη του Ανδριανού, στις αυτοκρατορικές αγορές (Fora) της Ρώμης, όπως στο Forum του Αυγούστου, στην Αιμιλία Βασιλική κ.α., αλλά και στις ρωμαϊκές ιδιωτικές επαύλεις. Οι μέχρι σήμερα μαρτυρίες δείχνουν ότι εξαιτίας της φλεβωτής υφής της ,η Καρυστία και Στυρία λίθος δεν χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή αγαλμάτων και αναγλύφων, αλλά μόνο ως οικοδομικό και διακοσμητικό υλικό, όπως για παράδειγμα ένα σιντριβάνι σε μορφή θεάτρου σε ρωμαϊκή έπαυλη στην Παλαιοχώρα Καρύστου. Εξαίρεση αποτελεί το άγαλμα ενός κροκόδειλου στην έπαυλη του Ανδριανού στο Τίβολι. Χρησιμοποιήθηκε επίσης για την κατασκευή βάσεων, βάθρων και κιονοκράνων ενώ παρατηρείται ευρεία χρήση του ιδίου υλικού με τη μορφή πλακιδίων σε μαρμαροθετήματα δαπέδων ρωμαϊκών κτιρίων και βυζαντινών εκκλησιών.
Στους μεσαιωνικούς χρόνους αρχιτεκτονικά μέλη από τα λατομεία ή αρχαίοι κίονες σε δεύτερη χρήση έφτασαν ως την Κωνσταντινούπολη-στην Αγ. Σοφία, την Αίγυπτο, τη Γαλατία, τη Γερμανία, τη Βρετανία, αλλά και στον Αγ. Δημήτριο Θεσσαλονίκης, τη μονή του Οσίου Λουκά, την Καπνικαρέα κ.α. όπου χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ως οικοδομικό υλικό.
Τα λατομικά συγκροτήματα από όπου προέρχεται το μάρμαρο αυτό εντοπίζονται τόσο στους ορεινούς όγκους της Καρύστου και του Μαρμαρίου, όσο και στην περιοχή των Στύρων και αποτελούσαν ιδιοκτησία του εκάστοτε Ρωμαίου αυτοκράτορα, υπό την επίβλεψη εντεταλμένων αυτοκρατορικών αξιωματούχων, καθ΄ όλη τη διάρκεια των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων.
Η εξόρυξη του μαρμάρου με τα μέσα της εποχής, ήταν εργασία σκληρή και επίπονη. Η αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι ήταν εργασία κυρίως των δούλων. Στα πολυάριθμα ρωμαϊκά λατομικά μέτωπα της περιοχής η εργασία της λατόμευσης γινόταν επιφανειακά και κλιμακωτά, σε βάθος, με τη χρήση σιδερένιων εργαλείων, όπως οι λατομίδες ή τυπίδες , οι κοπείς και το χειροπρίονο, εργαλεία τα οποία έχουν αφήσει ευδιάκριτα ίχνη στα λατομικά μέτωπα.
Αξίζει να αναφερθεί ότι τόσο στο Νημποριό όσο και στο Πόρτο λάφια η εξόρυξη των μαρμάρων συνεχίστηκε μέχρι και τους νεώτερους χρόνους, καθώς περί το 1890 ξεκίνησε την εκμετάλλευση η αγγλική εταιρεία ΜΑΡΜΟΡ, η οποία σταμάτησε τις δραστηριότητες της το 1938 στο Νημποριό και αντίστοιχα το 1941 στο Πόρτο λάφια. Σε σχετικά καλή διατήρηση έχουν σωθεί τα κτήρια που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της εταιρείας, οι οδοί καταβίβασης ενώ μέχρι σήμερα είναι σε χρήση η προβλήτα της στην παραλία του Νημποριού, η οποία σε ένα μέρος επαναχρησιμοποιεί τον αρχαίο μώλο.
——————
Δρακόσπιτα «Πάλλη- Λάκκα» και λόφος του Αγ. Νικολάου Στύρων (2ο ΓΚΡΟΥΠ)
Ξενάγηση: Δρ. Χιδίρογλου Μαρία, Αρχαιολόγος στο ΕΑΜ,
Τμήμα Συλλογών Αγγείων, Μικροτεχνίας και Έργων Μεταλλοτεχνίας
Το οδοιπορικό θα γίνει από ομαλό μονοπάτι 100μ. περίπου, που οδηγεί στα Δρακόσπιτα Πάλλη-Λάκκα. Με το πέρας της επίσκεψης στα Δρακόσπιτα θα μεταβούμε στην είσοδο του μονοπατιού για την Ακρόπολη των Στύρων. Η πρόσβαση στην Ακρόπολη γίνεται από ομαλό μονοπάτι 30λ. περίπου. Συνολική διάρκεια οδοιπορικού 3.00 ώρες περίπου (με επιστροφή). Οι επισκέπτες πρέπει να φορούν καπέλο, μακρύ παντελόνι και κλειστά παπούτσια. Απαραίτητο είναι να έχουν μαζί τους αντηλιακό, αρκετό νερό και κάποιο σνακ.
Στα Ανατολικά του οικισμού «Κάψαλα» εντοπίζεται ο λόφος του Αγ. Νικολάου, του όρους «Κλόσι» όπου στην κορυφή του, σε ύψος 628μ. δεσπόζει η Ακρόπολη των Στύρων, το κάστρο «των Άρμενων» ή «Λάρμενων». Αντίστοιχα στις νότιες, δυτικές και βόρειες υπώρειες του λόφου βρίσκονται τα ρωμαϊκά λατομεία αλλά και στα ριζά του λόφου τα τρία Δρακόσπιτα των Στύρων, τα γνωστά και ως «Πάλλη-λάκα δραγκό», αποτελώντας ένα μοναδικό μνημειακό σύνολο.
Η Ακρόπολη των Στύρων εκμεταλλεύεται την μορφολογία και τον προσανατολισμό της σχιστότητας που παρουσιάζουν τα βράχια από τα οποία περιβάλλεται το κάστρο και αποτελούν τη φυσική του οχύρωση. Τα ενδιάμεσα κενά από τους βράχους συμπληρώθηκαν με ισχυρά τείχη στους ιστορικούς και Μεσαιωνικούς χρόνους. Η θέση στην οποία βρίσκεται το φρούριο, εποπτεύει τη νότια Εύβοια και τον Ευβοϊκό κόλπο, την ανατολική Αττική -τη Ραφήνα, τον Μαραθώνα και τον Ραμνούντα-. καθώς και τα Νότια όρια της επικράτειας της αρχαίας Ερέτριας και την αρχαία οδό προς την Κάρυστο. Ταυτόχρονα έχει άμεση οπτική επαφή με τα ρωμαϊκά λατομεία που βρίσκονται στον περιβάλλοντα χώρο του.
Η Ακρόπολη της κλασικής περιόδου κατασκευάστηκε από την πόλη-κράτος της Ερέτριας μετά την προσάρτηση των Στύρων περί το 400 π.Χ.. Την κλασική οχύρωση ακολούθησε και βασίστηκε σε αυτή η βυζαντινή/μεσαιωνική οχύρωση κυρίως στην ανατολική, νοτιοανατολική, βόρεια και βορειοδυτική πλευρά. Το 1276 o ιππότης Λικάριος ( Λομβαρδός από την Κάρυστο που έγινε ηγεμόνας της Εύβοιας) αφού συμμάχησε με τον Μιχαήλ Ή Παλαιολόγο, κατέλαβε το κάστρο υπέρ των Βυζαντινών και το οχύρωσε. Στις αρχές του 1300 η Ακρόπολη καταλαμβάνεται από τους Καταλανούς της Καταλανικής εταιρείας οι οποίοι το 1373 πωλούν το οχυρό στους Ενετούς. Η χρήση του συνεχίζεται και μετά την κατάληψη της Εύβοιας το 1470 από τους Οθωμανούς, όμως τον Μάρτιο του 1823, οι επαναστατημένοι Έλληνες με αρχηγό των Κριεζώτη, οχυρώνουν την πλαγιά με σκοπό να χρησιμοποιήσουν το χώρο σαν βάση των πολεμικών τους επιχειρήσεων για την πολιορκία της Καρύστου. Στις 23 Μαρτίου οι οθωμανικές δυνάμεις προσπάθησαν να καταλάβουν το χώρο και να διαλύσουν τους επαναστάτες, όμως οι δυνάμεις του Ομέρ Μπέη της Καρύστου απωθήθηκαν, για πρώτη φορά στην περιοχή, από τους Έλληνες αγωνιστές.
Η Ακρόπολη διαρθρώνεται σε δύο επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο καταλαμβάνει πλάτωμα που δημιουργεί η εξωτερική οχύρωση, ενώ αντίστοιχα το δεύτερο επίπεδο είναι η κορυφή του λόφου, η εσωτερική Ακρόπολη δηλαδή. Στα τείχη της Ακρόπολης διακρίνονται ξεκάθαρα οι διάφορες φάσεις χρήσης του χώρου από την κλασική εποχή έως και τους μεσαιωνικούς χρόνους. Εντός της εξωτερικής οχύρωσης έχουν εντοπιστεί επτά κλίμακες, ίχνη λατόμησης στους βράχους, τέσσερις λαξευμένες λεκάνες, τρείς πύλες, οικιστικά κατάλοιπα, η υπόγεια κινστέρνα καθώς και ο ναός της Παναγίας που ανασκευάστηκε το 1823 από τις δυνάμεις του Κριεζώτη. Αντίστοιχα η εσωτερική Ακρόπολη οριοθετημένη από ισχυρά μεσαιωνικά τείχη με πύλη στα ΒΑ, περικλείει τη μεσαιωνική καμαροσκέπαστη δεξαμενή η οποία σώζεται έως και τους ανώτερους δόμους, κλίμακες καθώς και κτηριακά κατάλοιπα.
Στις πλαγιές του λόφου του Αγ. Νικολάου, σε μια μεγάλη έκταση, εντοπίζονται οκτώ ομάδες Ρωμαϊκών / Αυτοκρατορικών λατομείων με περίπου 15 με 20 μέτωπα για κάθε ομάδα. Από τα λατομεία αυτά προέκυπτε η Στυρία λίθος ή cipollino. Λόγω του μεγέθους των εξαγωγών κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, τα Στύρα όπως και η Κάρυστος έγιναν γνωστά στη Ρωμαϊκή επικράτεια (Ρώμη, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Θεσσαλονίκη κ.α).
Αντίστοιχα τα Δρακόσπιτα, αυτά τα γνωστά αρχαία κτίσματα της νότιας Εύβοιας που είχαν απασχολήσει τους περιηγητές και ερευνητές ήδη από τον 18ο αιώνα βρίσκονται χαμηλά στην πλαγιά του λόφου. Έρευνες του καθηγητή αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ Ν, Μουτσόπουλο και του φιλάρχαιο γιατρού Σκούρα έχουν φέρει στο φως 22 τέτοια αρχαία κτίσματα εκ των οποίων τα 16 εντοπίζονται στην περιοχή των Στύρων.
Πρόκειται για μεγαλιθικά κτήρια μνημειακής κατασκευής, τετράγωνης ή και ορθογώνιας κάτοψης. Τα περισσότερα από αυτά τα κτήρια, με βάση τη μορφολογία και τα κινητά συνευρήματα, ταυτίζονται με αρχαίες εγκαταστάσεις του τύπου της αγροικίας. Ενώ τρία από αυτά (Νημποριό, Αμινού, Κούρθεα) εντάσσονται στον τύπο του πύργου. Μόνο το Δρακόσπιτο στην κορυφή της Όχης έχει με ασφάλεια ταυτιστεί ως ιερό κλασικών χρόνων.
Στην περιήγηση μας θα επισκεφτούμε τα τρία Δρακόσπιτα των Στύρων, στη θέση «Πάλλη –Λάκκα». Πρόκειται για τρία εντυπωσιακά μεγαλιθικά κτίσματα που έχουν κάτοψη σχήμα Π, έτσι ώστε να διαμορφώνουν εσωτερική αυλή. Για τα τρία αυτά κτήρια έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες: Ιερά, θησαυρός, βασιλικό ανάκτορο, αγροικίες, κτήρια που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των λατόμων κ.α.
————
Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση:
Ζάππας Τ., 1981-82, Η Καρυστία και Στυρία λίθος, Αρχαία λατομεία και μάρμαρα, Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών ΚΔ, Αθήνα
Κοκκορού-Αλευρά Γ., Πουπάκη Ε., Ευσταθόπουλος Α., Χατζηκωνσταντίνου Α. 2010, Αρχαία ελληνικά λατομεία. Οργάνωση χώρου και εργασίας, τεχνικές λατόμησης και λάξευσης, τρόποι μεταφοράς, κόστος, διασπορά και χρήση λίθων, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα
Κοκκορού-Αλευρά Γ., Πουπάκη Ε., Ευσταθόπουλος Α., Χατζηκωνσταντίνου Α. 2014, Corpus Αρχαίων Λατομείων. Λατομεία του Ελλαδικού Χώρου από τους Προϊστορικούς έως τους Μεσαιωνικούς Χρόνους, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα
Μανωλιούδης, Σ., 2012, Από τα αρχαία λατομεία στα μνημεία του πολιτισμού, Μυθικοί ήρωες και αινίγματα τεχνολογίας, Ηράκλειο
Μητροπέτρος Χ., 1990, Ιστορικά και Λαογραφικά της Καρυστίας, τόμος Α, Πνευματικό Κέντρο Καψάλων Ευβοίας , Αθήνα
Μουτσόπουλος Ν., 1982, Τα Δρακόσπιτα της ΝΔ Εύβοιας, Συμβολή στην αρχιτεκτονική, την τυπολογία και τη μορφολογία τους, Επιστημονική επετηρίδα της Πολυτεχνικής Σχολής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, τόμος Η’, Θεσσαλονίκη
Παπαγεωργάκης, Ι., 1964, Τα αρχαία λατομεία του Καρυστίου μαρμάρου, Τόμος 39, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα
Χιδίρογλου Μ., 2008-2009, Οχυρώσεις, πύργοι, δρακόσπιτα και αγροικίες στη Νότια Εύβοια, Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών ΛΗ, Αθήνα.
Χιδίρογλου Μ., 2012, Η αρχαία Καρυστία. Συμβολή στην ιστορία και αρχαιολογία της περιοχής από τη γεωμετρική έως και την αυτοκρατορική εποχή, Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ξενόγλωσση:
Chidiroglou M. 2010, The Archaiological Research in the Region of the Modern Municipality of Styra: Old and New Finds, Μediteranean Αrchaiology and Αrchaeometry vol 10, Athens
Chidiroglou M. 2009, New Data on the Ancient Quarries in Southern Euboea, στο Ph. Jockey (επιμ.), Λευκόςλίθος. Marbres et autres roches de la Mediterranee antique: etude interdisciplinaire. Actes du VIII Coloque Internationale de l’ Association for the Study of Marble and other Stones in Antiquity, ASMOSIA, Aix-en-Provence, France, 12-18 June 2006, Παρίσι.
Lambraki A. 1980, «Le Cipolin de la Carystie», RA.
Lazzarini L. 2007, Poikiloi Lithoi, versiculores maculae: i marmi colorati della Grecia antica. Storia, uso, diffusione, cave, geologia, caratterizzazione scientifica, archeometria, deterioramento, Fabrizio Serra Editore, Roma.
Vanhove D, 1996, Roman Marble Quarries in Southern Euboea and the Associated Road Networks, Brill, Leiden
